Harita

Daha Büyük Haritayı Görüntüle

Kişinev, Moldova'nın başkenti

Moldova video

Moldova Tarihi

Moldova, tarihi boyunca sık sık işgallere maruz kalmıştır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihi adı Besarabya olan bölgedir. Halen Romanya ve Ukrayna ile iç içe geçmiş olan Moldova toprakları 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu 'nun egemenliği altına girmiştir. 1812 yılına kadar 300 yıl, Boğdan eyaleti olarak Osmanlı İmparatorluğuna bağlı olan ve 1812 yılında Osmanlı-Rus Barış Anlaşmasıyla Rusya'nın egemenliğine giren bölge, 1918 yılına kadar Rus Imparatorluğu'nun bir vilayeti olarak kalmıştır. Rusya'nın Kırım Savaşı 'nda yenilmesinden sonra Moldova'nın bir kısmı (Güney Besarabya) Romanya'ya geçmiş, ancak Rusya 1878'deki Berlin Kongresi ile bu bölgeyi geri almıştır. I. Dünya Savaşından sonra, 1918'de bölge Romanya'nın eline geçmiş ve 1924 yılında (o dönemde etnik Ukraynalıların hakimiyetinde olan) Dinyester'in doğu yakasında, Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (MÖSSC) kurulmuştur. 1939 'daki Nazi-Sovyet Paktı'nın imzalanmasından sonra, 1940 yılında Sovyetler Birliği Besarabya'yı yeniden ele geçirmiş ve bu bölgenin büyük bir kısmını MÖSSC ile birleştirmiştir. Almanya'nın SSCB'ne saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmış, ancak Sovyet kontrolü 1944 Ağustos'unda yeniden sağlanmıştır. Moldova'nın şimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihi bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiştir. Romanya ile ilişkileri kesilmiş, kril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmiş, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiştir. 1950'lerde ise binlerce etnik Romen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır. 1986'da Sovyet Lideri Gorbaçov tarafından uygulanan açıklık politikası ile birlikte ulusal ve kültürel bağımsızlık için uğraş veren birçok bağımsız politik grup ortaya çıkmıştır. 1990 Şubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıştır. Moldova'nın bağımsızlık ve reformlara yönelik çalışmaları 1990 yılında artmıştır. serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda çalışmalara bu yıl içerisinde başlanmıştır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlemento'da çoğunluğu sağlamış ve Anayasa'da bir dizi değişiklik yapılmıştır. Pek çok Sovyet Cumhuriyeti'nde tam bağımsızlık, Moskova'daki başarısız darbe girişimi sonucunda kazanılmıştır. Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanmıştır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek, Moldova Ulusal Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğu'nun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Gagoğuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini korumaktadır.

Gagauz Yeri Özerk Bölgesi

Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir. 11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyanlığını kabul etmişler daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagoğuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna ırmağı üzerinden Rusya'ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801- 1812) yerleşmişlerdir. Ruslar Gagoğuzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça öğrenmelerini kolaylaştıracak bir ortam yaratmışlardır. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hristiyan Gagoğuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk- Rus savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya gelmiş ve 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır. Gagoğuz milliyetçiliği 1988 yılına kadar daha çok aydın hareketi olarak kalmış, ancak Moldova Cumhuriyeti'nin resmi dilinin Romence olarak kabul edilmesi ve ülkedeki diğer etnik grupların hareketlenmeleri üzerine bağımsızlık hareketi ateşlenmiş ve 1987 yılında "Gagoğuz Halkı " adlı halk hareketi başlatılmıştır.
1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan "Gagoğuz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagoğuz Cumhuriyeti.nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır. Gagoğuzlar, 21 Ağustos 1990'da Özerk Gagoğuz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti.ni, güneyde Gagoğuzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edilmiştir. [25 Ekim]] 1990'da Gagoğuzlar, Gagoğuz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi, yöreye 50.000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Sovyet askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagoğuz Yüksek Sovyeti kurulmuş, Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagoğuzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagoğuz Yeri " Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagoğuzlara Moldova Anayasası.na ters düşmemek şartıyla, çeşitli sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagoğuz Yeri'nin en yüksek mercii Başkandır ve Gagoğuz Yeri'nin tüm makamları Başkan.a bağlıdır.
Gagoğuz Yeri'nin Resmi dili Gagoğuzca, Moldovanca ve Rusçadır. Gagoğuzlara bu kanunla self-determination hakkı tanınmıştır. Gagoğuzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre ( Madde 113 ), Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskan, belediye hizmetleri, sağlık, spor, bütçe, ekoloji, finans ve ekonomi alanlarında Moldova Anayasası.na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır. 5 Mart 1995 tarihinde, Özerk Gagoğuz Yeri Cumhuriyeti.nin sınırlarını belirlemek üzere yapılan referandum sonucunda 32 yerleşim biriminde (3 şehir ve 29 köyde) Gagoğuz Yeri'ne bağlanılması yönünde sonuç çıkmıştır. 25 Şubat 2001 tarihinde yapılan seçimlerde Gagoğuz Yeri Özerk Bölgesinden Moldova Komunist Partisine % 80 oranında oy çıkmış, Komunist Partisi en büyük zaferini burada kazanmıştır.
Gagoğuz Bölgesinin kendi bütçesini oluşturmasına müsade edilmesi, Bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yönetimine bırakılması, Gagoğuz Yerinin özerkliğinin yalnızca 1994 yılında kabul edilen kanunda kalması yerine Moldova Anayasına işlenmesi, Moldova Parlementosu tarafından kabul edilen kanularda Gagoğuz Yeri'nin Özerkliği'ni zedeleyen hükümlerin kaldırılması ve bundan sonra kabul edilen kanunlarda bu konuya dikkat edilmesine yönelik talepleri devam etmektedir. Bu taleplerden bir kısmı Moldova hükumeti tarafından kabul edilmiş ve 2002 yılı için bütçeden Gagoğuz yerine daha fazla pay verilmiş, Bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yerine bırakılması kabul edilmiştir. Fakat Gagoğuz Yerinin özerkliğinin anayasaya işlenmesine dair kurulan komisyon çalışmaları anlaşmazlıklar nedeniyle kesilmiştir. Gagoğuz Bölgesi, Moldova'nın federal bir cumhuriyete dönüştürülmesi tartışmalarını başlatmış, Transdinyester Bölgesi ile ticari ekonomik ve siyasi bağlantılarını yoğunlaştırmıştır.

Gagauz Türkleri (Gök Oğuz Türkleri)

Gagauz Yeri Özerk Cumhuriyeti
Gagavuz Yeri, Moldova'nın güney doğusunda yer alan "özerk bölge"dir.
Gagavuz Yeri'nin en üst düzey idari yöneticisi Başkandır. Özel kanuna göre, Gagavuz'lar kültür eğitim, istihdam, konut, yerel bütçe, maliye konularına ters düşmemek kaydıyla kanun çıkarma yetkisine sahiplerdir. Moldova Cumhuriyeti tarafından yürürlüğe konulan Özel Yasaya göre Gagavuz Yeri Moldova'nın toprak bütünlüğü içinde özerk cumhuriyet statüsündedir.
Komşuları, kuzeyde Ukrayna, batıda Romanya, güneybatıda Bulgaristan.
Önemli şehirleri Komrat, Çadır, Lunga, Vulkaneşti.
Gagavuz Türkçesi, yaşayan Türk lehçelerinden biridir. Gagavuz Türkçesi; Azeri Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesiyle birlikte Türk dilinin Oğuz grubunu teşkil etmektedir. Bu üç lehçeden Türkiye Türkçesine en yakın olanı Gagavuz Türkçesidir. Gagavuzlar Osmanlı alfabesini öğrenmemiş ve Osmanlı yazılı edebiyatınıokumamışlardır. Osmanlı döneminde ve ondan sonra uzun zaman Kiril alfabesi ile yazılmış bulunan Türkçe kitapları okumuşlardır. 1957 yılına kadar Gagavuzların kendilerine ait bir alfabeleri olmamıştır. Gagavuzlar değişik zamanlarda Rumca, Bulgarca, Rusça ve Romence öğrenmek ve bu dillerin alfabelerini kullanmak zorunda kalmışlardır. 1918'den 1932 yılına kadar Kiril alfabesini, 1932'den 1957'ye kadar Latin Alfabesini kullanmışlardır. 1957 yılında Moldova S.S.C.B. Yüksek Sovyeti'nin kararıyla Rus Alfabesine birkaç harf ilave edilerek, Kiril esaslı Gagavuz Alfabesi hazırlanmıştır. 1957'den 1996'ya kadar tekrar Kiril Alfabesini, 1996'dan sonra ise Latin Alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Gagavuz Türkçesini bir yazı dili haline getirme mücadelesinde Rusça'dan etkilenilmiştir. Gagavuz Türkçesinin her gün yaşayan iki diyalekti vardır. Birisi merkez diyalekti (Komrat ve Çadır), diğeri ise güney (Vulkaneş) diyalektidir. Kanuna göre Gagavuz Yeri'nin resmi dili "Gagavuzca, Rusça ve Romence"dir. Özerklik süreciyle birlikte Gagavuzların anadillerini her alanda kullanabilme imkanı doğmuştur. XI. Yüzyıla kadar Hıristiyan kiliseleri arasında bir takım teolojik problemler olmasına rağmen bu problemler kiliseler arasında büyük bir ayırıma sebep olmamıştı. Ancak 1054 yılında Hıristiyan kilisesi Ortodoks ve Katolik olmak üzere iki ana mezhebe ayrıldı. Eskiden olduğu gibi günümüzde de Gagavuzlar arasında Babtist ve Adventist gruplar ve bunlara ait kiliseler mevcuttur. Gagavuzların uzun bir süre yazılı edebiyatları olmamıştır. Çeşitli zamanlarda farklı alfabeler kullanmak zorunda kalan Gagavuzlar yaşadıkları ülkenin alfabesiyle Türkçe kitaplar yayınlamışlardır. Çağdaş Gagavuz edebiyatının gelişmesinde Mihail Çakır'ın oldukça büyük rolü vardır. Çünkü Çakır daha 1094 yılında Gagavuz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkarmış ve bu dilin bir edebî dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yakmıştır. 1934 tarihinde Gagavuz Türkçesiyle Besarabyalı Gagavuzların İstoryası adlı kitabını bastırmıştır. Bu kitap bir Gagavuz tarafından yazılan ilk Gagavuz tarihidir. Yine Çakır 1939 yılında Gagavuzca-Romence sözlüğü neşretmiştir ve İncil'i anadiline çevirmiştir. 1957 yılından günümüze kadar Gagavuz Türkçesi ile 25-30 civarında edebi eser yayınlamıştır.
İDARİ YAPISI
Gagavuz Yeri'nin en üst düzey idari yöneticisi Başkan'dır. Kanunun 6. Maddesine göre tüm yeraltı ve yerüstü kaynaklarının mülkiyeti Gagavuz Yeri idaresine aittir. Gagavuz Yeri'nin Moldova Cumhuriyeti bayrağı yanında kullanılan kendi bayrağı mevcuttur. Gagavuz Yeri idaresine, Moldova Anayasası ve kanunlarına ters düşmemek kaydıyla kanun çıkarma yetkisi tanınmıştır.
SİYASİ YAPISI
Özel Yasaya göre, Gagavuz Yeri Moldova'nın toprak bütünlüğü içinde özerk bir bölgedir. Kendi parlamentosunda ve bölge yönetiminde söz sahibidirler.
EKONOMİ
Ekonomisi tarıma dayalı olan bölgenin ekilebilir alanı 148 hektardır. Yılda 400.000 ton üzüm işleyen 12 şarap fabrikası, 1 adet et kombinası, 2 adet yağ fabrikası, 1 adet tütün fabrikası, mentasyon fabrikası ve 2 adet halı fabrikası vardır. Şarapçılıkta dünya çapında üne sahip olan Gagavuzlar üzümün yanısıra hububat, bakliyat ve sebze-meyve yetiştirmektedirler.
EĞİTİM-ÖĞRETİM
Bugün yaşlı ve okuma-yazma bilmeyenler yalnızca Türkçe konuşmaktadırlar. Sovyetler Birliği zamanında Rusça'nın okullarda zorunlu hale getirilmesi sonucu Gagavuzlar, iki dilli olmuşlardır. Moldova'da yaşayan milletler içinde Rusça'nın ikinci dil olarak konuşulma oranının en yüksek olduğu grup Gagavuzlardır. Gagavuzların %74'ünün Rusça'ya vakıf oldukları tespit edilmiştir. Okullarda kademeli olarak Latin Alfabesi ve Gagavuzca eğitim verilmeye başlanmıştır. Gagavuzca yayınlanan gazetelerden başlıcaları Ana Sözü ve Gagavuz Sesi Gazetesidir. Ayrıca Saba (Sabah) Yıldızı adlı bir dergi de yayın hayatına başlamıştır.
Gagauz bayrağı.
Dünyada Türk boylarının en eski simgesi olan Bozkurt un bayrağa işlendiği bir tek yer vardır: Gagavuz Türklerinin diyarı. 10 asır önce Karadeniz in kuzeyinden dolaşıp Balkanlar a gelen ve zamanla hıristiyanlığı benimseyen Oğuz boylarının torunları Gagavuzlar Sovyet bloku yıkılırken üstü Kurt amblemli gök sancağı bayrak yaptılar. (Çünkü onlar Kurt efsane ve simgesini bin yıl ötesinden taşımış ve masallarla, ağıtlarla, türkülerle yaşamlarının bir parçası haline getirmişlerdi. Kutup yıldızı onların dilinde Yıldız canavar dır, yani Kurt u simgeler).
Kurt, Gagauz için kutsaldır. Kurt tarafından öldürülen hayvan, mundar sayılmaz. Senede bir Kurt Bayramı, tüm yurtta kutlanır. Ayrıca, kurt selamı tabir edilen selamı, gagauzlar en az 1000 yıldır kullanır. 1984 yılında Gagauz kültür bakanı Maria, Ankara da bir davette kurt selamı yapınca, Türkiyede de tanınmıştır. Sanıldığı gibi, bir siyasi akımı temsil etmemekte, Türklüğü temsil etmektedir.

Romanya ve Moldova birleşecek mi?

Moldova`da muhalefetteki Liberal Partisi Başkanı Vitaliya Pavluchenko, Moldova ve Romanya`nın birleşmesini isteyen taraflarda aşırı artış olduğunu söyledi.
Her geçen gün iki ülkenin birleşmesini isteyen halkın ve politikacıların sayısının arttığını iddia eden Pavluchenko bu durumun düşündürücü olduğunu açıkladı. Pavluchenko, Moldova`nın Rus etkisi altından kurtulması gerektiğini belirtti. Liberal Parti lideri Moldova`nın Romen modelini takip etmesi gerektiğini ve Avrupa reformlarını gerçekleşmesinin tek yolunun da iki ülkenin birleşmesinden geçtiğini söyledi. Muhalefet lideri, hükümet içinde de iki ülkenin birleşmesini isteyen diplomatların olduğu ama kendilerini sakladıkları ifade edildi.


Polonya`da yapılan `Eski Sovyet alanında değişmeler ve Rusya`nın rolü` adlı konferansta bu görüşlerini dile getiren muhalif lider kendisinin milletvekili olduğunu ve konuştuğu verilerin ciddi araştırmalardan geçtiğini açıkladı.


Pavluchenko Moldova ve Romanya`ya Avrupa yönetimlerinin desteğinin gerektiğini iki ülkenin birleşmesi halinde Avrupa Birliği`nin de bu konu hakkında ciddi incelemeler yapması gerektiğini de bildirdi. Muhalefet lideri, Transdinyester sorunu ile alakalı olarak Kişinev ve Moskova`nın Transdinyester`e Moldova`nın egemenliğini ve toprak bütünlüğünü bozmadan federasyon verilerek çözüme kavuşturabileceğini ifade etti.


Vitaliya Pavluchenko konuşmasının sonunda Romanya hükümetine gönderme yaparak Moldova vatandaşlarının Romen vatandaşlığına geçmesi için prosedürün basitleştirilmesi gerektiğinin altını çizdi.